W czwartek 25 marca 2021 roku odbyła się  konferencja inaugurująca inicjatywę Gaia-X  – zakrojony na olbrzymią skalę i miliardy euro program transformacji cyfrowej w Europie.

W czasie gdy nowego znaczenia nabiera przetwarzanie danych w celu usprawnienia procesów produkcyjnych, a rolnictwo musi mierzyć się z oczekiwaniami konsumentów dotyczącymi zrównoważonej produkcji, a także zmianami klimatu –  coraz częściej postuluje się prace nad  stworzeniem infrastruktury umożliwiającej samodzielne generowanie danych, tworzenie cyfrowej dokumentacji  procesów w gospodarstwie. Zatem postuluje się  standaryzację danych w rolnictwie, która umożliwi rolnikom przenoszenie danych pomiędzy różnymi platformami chmurowymi i korzystanie z nich na potrzeby prowadzonych gospodarstw rolnych.  Sadząc po dynamicznym rozwoju inicjatyw Agri – Gaia prace w tym obszarze są już zaawansowane.   Szereg niemieckich przedsiębiorstw zawiązało inicjatywę  w celu „utworzenia ekosystemu SI dla przemysłu  rolnego i spożywczego MSP w oparciu o  GAIA X”, która w oparciu infrastrukturę Gaia X ma zamiar budować nowy „ekosystem Agri-Gaia”.[1]

Zanim zatem rozpocznie się na dużą skalę proces transformacji cyfrowej w rolnictwie i budowa infrastruktury, która zapewni wsparcie tego sektora – konieczna jest systematyzacja i regulacja zagadnienia suwerenności danych rolniczych, ich decentralizacji oraz świadczenia usług.

Poniższy artykuł jest kontynuacją opublikowanej uprzednio części I, w której opisaliśmy unijny kodeks postępowań – dotyczących dobrych praktyk w zakresie danych rolniczych. W niniejszym artykule zaprezentujemy kolejne  regulacje  dotyczące wykorzystania danych rolniczych.

New Zeland Farm Data Code of Practice

Opracowanie New Zeland Farm Data Code of Practice zostało sfinansowane przez hodowców bydła mlecznego z Nowej Zelandii za pośrednictwem DairyNZ, a także Ministerstwa Przemysłu Podstawowego (MPI) i FarmIQ. Jest to część programu Transforming the Dairy Value Chain, prowadzonego przez DairyNZ i Fonterra, w ramach MPI’s Primary Growth Partnership.

Poniższe zasady New Zeland Farm Data Code of Practice zostały opracowane na podstawie obszernego programu konsultacji, informacji zwrotnych i planowania w sektorze rolnym Nowej Zelandii. Jego głównymi  postulatami stały się zasady:

• Dobrowolność: przestrzeganie New Zeland Farm Data Code of Practice będzie dobrowolne;
• Przejrzystość: New Zeland Farm Data Code of Practice będzie zachęcał do otwartej, przejrzystej komunikacji i zarządzania danymi w imieniu głównych producentów i użytkowników końcowych;
• Własność: New Zeland Farm Data Code of Practice będzie respektować prawa własności intelektualnej i zachęcać do innowacji oraz zwiększy świadomość na temat dostępności danych.
• Bezpieczeństwo i prywatność: organizacja, która przestrzega New Zeland Farm Data Code of Practice, powinna ujawnić producentom pierwotnym m.in., że w organizacji obowiązują zasady zapewniające wszystkim pracownikom i podwykonawcom jak najlepsze przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i prywatności oraz wdrożyć formy przesyłania danych, które są uznawane za niewrażliwe na przechwytywanie lub podsłuchiwanie przez osoby trzecie;
• Informacja: czy organizacja spełnia wymagania normy ISO 27001 lub NIST Engineering Principles for Information Technology Security (NIST Special Publication 800-27 Rev A) lub posiada równoważny system zarządzania bezpieczeństwem informacji w celu ochrony przed ujawnieniem danych;
• Kopie zapasowe: czy istnieje odpowiedni system tworzenia kopii zapasowych i odtwarzania oraz wskazać jurysdykcję prawną, w której dane oraz kopie zapasowe są przechowywane;
• Dostęp do danych: środki, za pomocą których pierwotny producent oraz strony trzecie w imieniu producenta mogą przeglądać, poprawiać lub pobierać dane dotyczące jego działalności rolniczej, a także migrować dane dotyczące działalności rolniczej do innej usługi, za pomocą których strony mogą ubiegać się o dostęp do danych;
• Rejestr naruszeń: prowadzić rejestr wszelkich potencjalnych naruszeń lub nieuprawnionych prób uzyskania dostępu do danych.

Zgodnie z New Zeland Farm Data Code organizacje zgadzają się ujawniać swoje praktyki i zasady dotyczące praw do danych, przetwarzania i udostępniania danych oraz przechowywania i bezpieczeństwa danych. Wydaje się, że ujawniając te informacje, producenci będą mieli większe zaufanie i pewność, że dane ich gospodarstw są bezpieczne i są zarządzane w sposób sprawiedliwy. Należy zauważyć, że zakres NZ Farm Data Code rozciąga się na wszystkie dane dotyczące gospodarstw, które zgodnie z programem obejmują dane nieosobowe i dane osobowe.[2]

Wdrażanie New Zeland Farm Data Code obejmuje trzyetapowy proces:

Po pierwsze agrobiznes przeprowadza samokontrolę, podczas której określa, czy przestrzega New Zeland Farm Data Code of Practice. Aby to zrobić, agrobiznes otrzymuje listę kontrolną zgodności i musi odpowiedzieć na różne pytania zaczerpnięte z kluczowych tematów NZ Farm Data Code, w tym ujawnienia praw do danych, standardów bezpieczeństwa i dostępu do danych przez osoby trzecie.

Po drugie, agrobiznes musi dostarczyć ustawowych oświadczeń, aby potwierdzić, że działa zgodnie z New Zeland Farm Data Code.

Wreszcie panel przeglądowy przeprowadza ocenę wniosku w celu oceny listy kontrolnej zgodności i przedstawionych dowodów oraz wydania zalecenia dla Farm Data Accreditation Ltd.

Podobnie jak w przypadku zasad dotyczących danych gospodarstwa, jednym ze sposobów informowania konsumentów o zgodności z New Zeland Farm Data Code jest oznaczanie znakiem towarowym NZ Farm Data, który producent może zamieścić na stronie internetowej i dokumentach.

New Zeland Farm Data Code koncentruje się na ujawnianiu informacji dotyczących, na przykład, tożsamości korporacyjnej, praw do danych i dostępu do danych.

Jeśli chodzi o prawa do danych, NZ Farm Data Code nie nakłada szczególnych praw, ale zamiast tego wymaga ujawnienia jakich praw organizacja dochodzi w związku z danymi oraz jakie prawa posiada główny producent w odniesieniu do danych.[3]

American Farm Bureau Federations’ Privacy and Security Principles for Farm Data (Core Principles)

Sporządzone w 2014 r. amerykańskie zasady prywatności i bezpieczeństwa danych w rolnictwie (Privacy and Security Principles for Farm Data; dalej: Core Principles) określają podstawowe zasady dotyczące zgody na ujawnianie danych rolniczych oraz mają na celu zapewnienie, że dane rolnicze nie są nadużywane. Zasady na których oparto  Core Principlesa  są następujące:

• Dobrowolność: przekazywania danych zgodnie z amerykańskimi zasadami prywatności i bezpieczeństwa danych jest dobrowolne, podobnie jak stosowanie się do tych zasad przez dostawców technologii agrotechnicznej (ATP), które zbierają i analizują dane gospodarstwa, wytyczne dotyczące konstruowania umów i technologii;
• Edukacja: Podmioty z branży powinny pracować nad opracowaniem programów, które pomogą stworzyć wykształconych klientów, którzy rozumieją ich prawa i obowiązki. ATP powinni starać się sporządzać umowy przy użyciu prostego, łatwego do zrozumienia języka;
• Własność: rolnicy są właścicielami informacji generowanych na temat ich działalności rolniczej. Jednak obowiązkiem rolnika jest uzgodnienie wykorzystania danych i udostępnienia ich innym zainteresowanym stronom mającym interes ekonomiczny, takim jak najemca, właściciel gruntu, spółdzielnia, właściciel sprzętu do systemu rolnictwa precyzyjnego i / lub ATP itp. Rolnik zawierający umowę z ATP jest odpowiedzialny za zapewnienie, że tylko te dane, których jest właścicielem lub na wykorzystanie których ma pozwolenie, są przekazywane w ramach kontraktu;
• Gromadzenie, dostęp i kontrola: gromadzenie, dostęp i wykorzystywanie danych dotyczących gospodarstwa przez ATP powinno być udzielane wyłącznie za potwierdzającą i wyraźną zgodą rolnika. Będzie to wynikało z umów kontraktowych, podpisanych lub cyfrowych. Rolników należy powiadomić, że ich dane są gromadzone oraz o tym, w jaki sposób dane gospodarstwa będą ujawniane i wykorzystywane. Informacja ta musi być dostarczona w łatwo zlokalizowanym i łatwo dostępnym formacie;
• Informacja: Rolników należy powiadomić, że ich dane są gromadzone oraz o tym, w jaki sposób dane gospodarstwa będą ujawniane i wykorzystywane. Informacja ta musi być dostarczona w łatwo zlokalizowanym i łatwo dostępnym formacie;
• Przejrzystość i spójność: Dostawcy technologii rolniczej (ATP) powiadamiają rolników o celach, dla których gromadzą i wykorzystują dane dotyczące gospodarstw. Powinni dostarczać informacji o tym, w jaki sposób rolnicy mogą skontaktować się z ATP w przypadku jakichkolwiek zapytań lub skarg, o rodzajach stron trzecich, którym ujawniają dane, oraz o możliwościach, jakie oferuje ATP w zakresie ograniczania ich wykorzystania i ujawniania;
• Wybór: ATP powinni wyjaśniać skutki i możliwości decyzji rolnika o wyrażeniu zgody, rezygnacji lub wyłączeniu dostępności usług i funkcji oferowanych przez ATP. Jeśli oferowanych jest wiele opcji, rolnicy powinni mieć możliwość wyboru niektórych, wszystkich lub żadnej z nich. ATP powinni zapewniać rolnikom jasne zrozumienie, jakie usługi i funkcje mogą być włączone lub nie, gdy dokonują pewnych wyborów;
• Przenośność: w kontekście umowy i polityki przechowywania rolnicy powinni mieć możliwość pobierania swoich danych w celu przechowywania lub wykorzystania w innych systemach, z wyjątkiem danych, które zostały zanonimizowane lub zagregowane i nie można ich już zidentyfikować. Dane niezanonimizowane lub niezagregowane powinny ułatwiać rolnikom odzyskanie danych według własnego uznania;[4]
• Warunki i definicje: Rolnicy powinni wiedzieć, z kim zawierają umowę, jeśli umowa ATP obejmuje udostępnianie danych stronom trzecim, partnerom, partnerom biznesowym, partnerom ATP lub oddziałom. ATP powinny jasno wyjaśniać następujące definicje w spójny sposób we wszystkich swoich odpowiednich umowach: (1) dane dotyczące gospodarstw; (2) osoba trzecia; (3) partner; (4) partner biznesowy; (5) partnerzy ATP; (6) podmiot stowarzyszony; (7) posiadacz rachunku danych; (8) oryginalne dane klienta. Jeśli te definicje nie są stosowane, ATP powinny określać każdy alternatywny termin w umowie i polityce prywatności. ATP powinny dążyć do używania jasnego języka w swoich warunkach, warunkach i umowach;
• Ograniczenie ujawniania, użytkowania i sprzedaży: ATP nie będzie sprzedawać lub ujawniać niezagregowanych danych dotyczących gospodarstwa osobie trzeciej bez uprzedniego zapewnienia prawnie wiążącego zobowiązania do przestrzegania tych samych warunków, jakie ma ATP z rolnikiem. Rolnicy muszą zostać powiadomieni, jeśli taka sprzedaż ma mieć miejsce i mieć możliwość rezygnacji lub usunięcia ich danych przed sprzedażą. ATP nie będzie udostępniać ani ujawniać oryginalnych danych gospodarstwa osobom trzecim w sposób niezgodny z umową z rolnikiem. Jeżeli umowa ze stroną trzecią nie jest tym samym, co umowa z ATP, rolnikom należy przedstawić warunki strony trzeciej do uzgodnienia lub odrzucenia;
• Przechowywanie i dostępność danych: każda ATP powinna przewidywać usunięcie, bezpieczne zniszczenie i zwrot oryginalnych danych gospodarstwa z konta rolnika na wniosek rolnika lub po wcześniej ustalonym okresie. ATP powinno zawierać wymóg, aby rolnicy mieli dostęp do danych, które posiada ATP podczas tego okresu zatrzymywania danych. ATP powinny dokumentować zasady przechowywania i dostępności danych umożliwiających identyfikację osobistą oraz procedury usuwania, a także określać wymagania dotyczące danych w ramach polityk i procedur;
• Rozwiązanie umowy: Rolnicy powinni mieć możliwość zaprzestania świadczenia usługi lub wstrzymania gromadzenia danych w dowolnym momencie z zastrzeżeniem odpowiednich bieżących zobowiązań. Procedury zakończenia świadczenia usług powinny być jasno określone w umowie;
• Działania niezgodne z prawem lub antykonkurencyjne: ATP nie powinny wykorzystywać danych do działań niezgodnych z prawem lub antykonkurencyjnych, takich jak zakaz wykorzystywania danych dotyczących gospodarstw rolnych przez ATP do spekulacji na rynkach towarów;
• Odpowiedzialność i zabezpieczenia: ATP powinno jasno określać warunki odpowiedzialności. Dane gospodarstwa powinny być chronione rozsądnymi zabezpieczeniami przed ryzykiem, takim jak utrata lub nieuprawniony dostęp, zniszczenie, wykorzystanie, modyfikacja lub ujawnienie. Należy określić zasady powiadamiania i reagowania w przypadku naruszenia.[5]

Po opublikowaniu Core Principles 37 różnych przedsiębiorstw podpisało się pod nimi, zobowiązując się do uwzględnienia ich w umowach z rolnikami.

W 2016 r. uruchomiono ocenę przejrzystości danych rolniczych w postaci Ag Data Transparency Evaluator. Ag Data Transparency Evaluator to narzędzie, które ma pomóc amerykańskim rolnikom zrozumieć, w jaki sposób ich dane będą wykorzystywane, gdy przyjmą technologie rolnictwa precyzyjnego. Narzędzie zostało stworzone przez American Farm Bureau Federation i jest wspierane przez konsorcjum grup rolniczych, organizacji towarowych i dostawców technologii rolniczych, aby zapewnić przejrzystość, prostotę i zaufanie w kontraktach, które regulują precyzyjne technologie rolnicze. Ag Data Transparency Evaluator to proces, w ramach którego dostawcy technologii rolnych dobrowolnie przedkładają swoje kontrakty na dane do prostej oceny składającej się z 10 pytań. Pytania te mają na celu odkrycie podejścia przyjętego przez dostawców technologii do zarządzania danymi. Odpowiedzi są weryfikowane przez niezależnego zewnętrznego administratora, kancelarię prawną Janzen Agricultural Law LLC, a administratorem projektu jest Todd Janzen. Po sprawdzeniu wyniki są publikowane na stronie internetowej, gdzie rolnicy i inni specjaliści z branży rolnej mogą się konsultować i przeglądać. Tylko firmy otrzymujące zatwierdzenie mogą używać znaku „Ag Data Transparent” Takie podejście ma na celu budowanie zaufania do dostawców technologii rolniczych, którzy mają pozwolenie na używanie znaku. Według stanu na czerwiec 2017 r. osiem przedsiębiorstw i ich produktów zostało ocenionych i uzyskało zgodę na stosowanie znaku „Ag Data Transparent”.

Systemy certyfikacji danych przynoszą korzyści przemysłowi wiejskiemu. Podkreślając postrzegane i rzeczywiste korzyści płynące z certyfikacji dla biznesu, Międzynarodowe Forum Akredytacyjne przeprowadziło badanie empiryczne dotyczące korzyści z certyfikacji, stwierdzając, że w 2012 r. 83% przedsiębiorstw uważało, że certyfikacja stanowi wartość dodaną dla ich organizacji; 17% stwierdziło „znaczący wzrost” sprzedaży jako „bezpośredni skutek” certyfikacji; 32% wskazało na „niewielki wzrost” sprzedaży; a 16% uznało, że jest to ważne dla „klientów bezpośrednich”.[6]

Farm Data Code – kodeks australijski

Farm Data Code pojawił się w 2019 roku, prawie pięć lat po kodeksie amerykańskim. Został opracowany przez Grupę Roboczą ds. Danych Gospodarstw Krajowej Federacji Rolników (National Farmers’ Federation), skupiającą rolników, badaczy i dostawców technologii rolniczych, w porozumieniu z sektorem przemysłowym. Wśród członków Grupy Roboczej były następujące podmioty: Andrea Koch Agtech, NSW Farmer, Stowarzyszenie Rozwoju Wimmera, AgriDigital, Telstra, Uniwersytet Sunshine Coast, Uniwersytet GriffithAgByte, Proagrica, Farmers Edge, Australian Farm Institute[7], Rural Research and Development Corporations oraz KPMG.[8]

Farm Data Code ma na celu promowanie wdrożenia technologii cyfrowej w rolnictwie, zapewniając rolnikom wygodę korzystania, udostępniania i zarządzania ich danymi, a także informowanie o zasadach usługodawców, którzy zarządzają danymi w imieniu rolników

Farm Data Code przewiduje szereg korzyści dla rolników, takich jak:

• Edukacja: zwiększenie świadomości i zrozumienie sposobów, w jakie usługodawcy gromadzą, wykorzystują i udostępniają dane dotyczące ich gospodarstw.
• Informacja: kodeks daje ramy do porównywania dostawców i informowania o negocjacjach na temat polityki dotyczącej danych; kodeks zobowiązuje również do informowania rolników o wszelkich ryzykach związanych z udostępnianiem danych rolniczych, zapewnienia odpowiednich aktualizacji, udostępnienia możliwości kierowania zapytań dot. przetwarzania danych oraz powiadamiania o jurysdykcji prawnej przetwarzania danych.
• Udoskonalanie: z biegiem czasu przewidywane są udoskonalenia praktyk dotyczących danych w całej branży.
• Korzyści dla usługodawców: obejmują jasne i uzgodnione wytyczne dotyczące polityki w zakresie danych oraz pomocne ramy informujące o danych w dyskusjach z rolnikami.

Farm Data Code ma zapewnić przestrzeganie zasad:

• Przejrzystości: kodeks ma zapewnić przejrzystość przetwarzania danych rolniczych – jakie dane gospodarstwa są gromadzone, a także w jakim celu są przetwarzane, wykorzystywane i udostępniane. Przejrzystość dotyczy również tożsamości umawiających się stron i wszelkich podmiotów stowarzyszonych, które mogą otrzymać dane gospodarstwa zgodnie z zawartą umową oraz rodzaju i sposobu przetwarzanych danych;
• Prywatności: kodeks wskazuje również na konieczność zapewnienia odpowiedniej prywatności rolnikom, których dane są przetwarzane;
• Kontroli: kontrola dostępu do danych gospodarstwa przez rolników;
• Dokumentacja zdarzeń : dostawcy powinni również posiadać system prowadzenia dokumentacji;
• Bezpieczeństwa: przetwarzane dane powinny być również zabezpieczone zgodnie z najlepszymi praktykami branżowymi.[9]

Farm Data Code, podobnie jak pozostałe kodeksy, ma charakter nieobligatoryjny. Kodeks miał się stać instrumentem, za pomocą którego rolnicy mogą oceniać politykę  dostawców. Dotychczas nie wprowadzono jednak certyfikacji zgodności z Farm Data Code.

Chociaż istnieją różne powody wprowadzenia australijskiego schematu certyfikacji, najpierw konieczne jest posiadanie jasno sprecyzowanego zestawu celów i zadań. Podobnie, bez określonych celów i założeń niemożliwe będzie dokonanie oceny skuteczności takich programów i przeprowadzenie przeglądu po ich wprowadzeniu. Ponadto jeśli zostanie wprowadzona certyfikacja, która ma stanowić instrument do promowania dobrego zarządzania danymi, wówczas normy i związane z nimi certyfikaty muszą posiadać konkretną wartość. Zaleca się więc zbadanie zalet tworzenia i wdrażania systemów certyfikacji danych lub akredytacji, a także spółdzielni danych i innych modeli współpracy dla australijskich danych rolniczych.[10]

W związku z założeniem, że kodeks australijski ma być żywym dokumentem, został poddany dwóm sześciomiesięcznym przeglądom, a następnie dwuletniemu cyklowi przeglądu, aby upewnić się, że pozostaje aktualny. Uwagi i propozycje ulepszenia kodeksu można zgłaszać do Krajowej Federacji Rolników.[11]

Sytuacja w Polsce

Polska ma pewną praktykę tworzenia kodeksów postępowań w rolnictwie. Dotychczas powstały Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej z 2004 r.[12], który stanowi zbiór zasad racjonalnego gospodarowania w rolnictwie oraz Kodeks dobrej praktyki rolniczej dotyczący ograniczenia emisji amoniaku[13]. Jednak brak kodeksów które odnosiłby się do kwestii rolnictwa cyfrowego. Mimo funkcjonowania unijnego kodeksu postępowań, sporządzenie kodeksu dobrej praktyki rolniczej dotyczącego rolnictwa cyfrowego, opartego na rozwiązaniach na szczeblu unijnym jest wskazane. Przede wszystkim polski kodeks będzie przystępny dla polskich rolników, gdyż kodeks unijny sporządzony w języku angielskim może być barierą. Ponadto kodeks praktyk  powinien zostać dostosowany do polskich warunków rynku rolniczego- tworzony po odbyciu konsultacji społecznych z właścicielami najmniejszych gospodarstw rolnych, w uzgodnieniu z wytwórcami rolnymi i  przedsiębiorstwami branży rolniczej.

Z uwagi na dobrowolny charakter takiego kodeksu, istotnym jest, aby jego postanowienia uwzględniały potrzeby podmiotów najbardziej zainteresowanych. Kodeks mógłby mieć charakter samoregulacji przedsiębiorstw rolniczych. Kluczowym wyzwaniem pozostaje  jednak określenie form i zakresu zaangażowania państwa w proces cyfrowej transformacji. Kodeks powinien również uwzględniać problem nierównego dostępu do narzędzi cyfrowych, czego efektem może być koncentracja produkcji i pogłębienie nierówności dochodowych. Problem ten dotyczy zarówno zróżnicowania podmiotów w obrębie samego sektora rolniczego, jak i nierówności w dostępie na arenie światowej, wynikającej z różnych uwarunkowań krajowych. Pogłębianie się tych nierówności może prowadzić do dyskryminacji, dlatego kodeksy dobrych praktyk powinny uwzględniać w swoich zaleceniach to zagrożenie. Jak wskazują eksperci „wciąż brak szczegółowych danych na temat stopnia integracji technologii cyfrowych w sektorze, biorąc jednak pod uwagę nierówne warunki wyjściowe między krajami, poszczególnymi gospodarkami żywnościowymi, branżami i gospodarstwami, można zakładać, że proces cyfryzacji w sektorze rolno-spożywczym przebiega w sposób nierównomierny i asymetryczny.[14]

Autor: Małgorzata Puto – Prawnik, Doktorantka WPiA UG

Małgorzata Puto jest absolwentką prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz doktorantką w katedrze Prawa Europejskiego i Komparatystyki Prawniczej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Specjalizuje się w prawie Unii Europejskiej, a swoją pracę doktorską przygotowuje pod kątem granic swobód traktatowych w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Małgorzata Puto ukończyła również Szkołę prawa chińskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, a także program stypendialny na Pekińskim Uniwersytecie Technologicznym. Posiada doświadczenie zawodowe w obszarze AML, w JBW czynnie współpracuje przy projektach z zakresu zamówień publicznych.

Konsultacje: Justyna Bójko – Radca Prawny, Partner Zarządzający JBW

Stworzyła Kancelarię JBW w odpowiedzi na potrzeby swoich Klientów, pracując wiele lat w Warszawie i Trójmieście. Radca prawny z ponad 20-letnim doświadczeniem w prawie cywilnym i administracyjnym. Przez wiele lat współpracowała z administracją publiczną, a także spółkami strategicznymi w sektorach paliwowym, energetycznym, drogowym, kolejowym i stoczniowym. Ekspert w dziedzinie prawa z zakresu infrastruktury, inwestycji budowlanych, procesów planowania, zagospodarowania przestrzennego, prawa energetycznego, wodnego oraz cyber–bezpieczeństwa. Pomysłodawczyni i współautorka wydawanych od 2015 r. zeszytów „Bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej”.

[1] Zob. https://www.data-infrastructure.eu/GAIAX/Redaktion/EN/Artikel/UseCases/agri-gaia.html.

[2] J. Sanderson, L. Wiseman, S. Poncini, What’s behind the ag-data logo? An examination of voluntary agricultural data codes of practice, International Journal of Rural Law and Policy, No. 1 2018
ISSN 1839-745x | Published by UTS ePRESS | https://epress.lib.uts.edu.au/journals/index.php/ijrlp.

[3] L. Wiseman, V. Pesce, F. Zampati, S. Sullivan, C. Addison, J. Drolet, Review of codes of conduct, voluntary guidelines and principles relevant for farm data sharing, CTA Working Paper 19/01, https://cgspace.cgiar.org/bitstream/handle/10568/106587/2113_PDF.pdf?sequence=1&isAllowed=y.

[4] https://www.fb.org/issues/innovation/data-privacy/privacy-and-security-principles-for-farm-data.

[5]http://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=TAD/CA/APM/WP(2019)22/FINAL&docLanguage=En.

[6] Technical Report, Accelerating precision agriculture to decision agriculture. Enabling digital agriculture in Australia, Griffith University, USC Australia and Cotton Research and Development Corporation (CRDC) 2017, https://www.crdc.com.au/sites/default/files/P2D%20Legal%20Dimensions%20-%20Griffith%20USC%20Final%20Report.pdf.

[7] Prowadzi dyskusje na temat polityki rolnej, aby zapewnić rentowną przyszłość australijskiej społeczności rolniczej, dostarcza na czas analizy i spostrzeżenia dotyczące priorytetowych kwestii polityki rolnej oraz promuje oparte na faktach rozwiązania polityczne, które maksymalizują dobrobyt ekonomiczny i społeczny naszych rolników.

[8] https://nff.org.au/programs/australian-farm-data-code/.

[9] Zob. Farm Data Code, Edition 1, February 2020, National Farmers Federation, https://nff.org.au/wp-content/uploads/2020/02/Farm_Data_Code_Edition_1_WEB_FINAL.pdf.

[10] Zob. Technical Report, Accelerating precision agriculture to decision agriculture…

[11] Farm Data Code…

[12] Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, Warszawa 2004,  http://www.kp.org.pl/pdf/poradniki/kdpr/.

[13] Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Kodeks dobrej praktyki rolniczej dotyczący ograniczenia emisji amoniaku, Warszawa 2019, https://www.gov.pl/web/rolnictwo/zbior-zalecen-dobrej-praktyki-rolniczej-do-dobrowolnego-stosowania. Został również sporządzony Zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej mający na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych z lutego 2019 r.: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/zbior-zalecen-dobrej-praktyki-rolniczej-do-dobrowolnego-stosowania.

[14] Referat dr Katarzyny Kosior podczas seminarium z dnia 8 listopada 2019 r. w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB pt. “Ekonomiczne i etyczne aspekty cyfryzacji w sektorze rolno-spożywczym”.